17 lipca 2022

Deklaracja ICOLD

Światowa deklaracja w sprawie bezpieczeństwa zapór

Budowa, eksploatacja i utrzymanie zapór wraz z ze zbiornikami, jakie one tworzą, przyniosły ludzkości znaczące korzyści w całej historii. Zapory poprzez magazynowanie wody regulują naturalne jej przepływy, zapewniają korzyści wynikające ze zwiększonej dostępności wody, a także produkcji energii odnawialnej i ograniczają negatywne skutki powodzi i suszy. 
Niniejszy dokument odnosi się do bezpieczeństwa zapór, ale również do innych budowli hydrotechnicznych, takich jak obwałowania zbiorników osadów poflotacyjnych czy wały przeciwpowodziowe. 
Rosnące zaludnienie na świecie powoduje stały wzrost zapotrzebowania na wodę, minerały, energię, pożywienie i ochronę przeciwpowodziową. Zapory stanowią infrastrukturę krytyczną dla zaspokojenia tych podstawowych potrzeb ludzkich, ale także podnoszących się standardów życia. Jednocześnie jednak zapory stwarzają nowe zagrożenia, które wiążą się z ryzykiem dla społeczności żyjących poniżej zapór, w tym potencjalnym niekorzystnym wpływem na życie, mienie i środowisko. Możliwe incydenty związane z bezpieczeństwem zapór, które mogą skutkować niekontrolowanym lub katastrofalnym uwolnieniem magazynowanej wody, muszą znajdować się w centrum uwagi. 
Zawód inżyniera hydrotechnika wiąże się z głęboką etyczną odpowiedzialnością za wykonywanie swoich obowiązków zawodowych tak, aby zapory i zbiorniki były projektowane, konstruowane i eksploatowane w najbardziej efektywny i zrównoważony sposób, przy jednoczesnym zapewnieniu, że zarówno nowe, jak i istniejące zapory, są bezpieczne przez cały okres ich użytkowania, od budowy do likwidacji.
ICOLD a bezpieczeństwo zapór
Od prawie wieku Międzynarodowa Komisja Wielkich Zapór (ICOLD) traktuje bezpieczeństwo zapór jako jedno ze swoich najważniejszych zobowiązań organizacyjnych, jak to zawarto w statucie ICOLD:
„ICOLD jest liderem w ustalaniu standardów i wytycznych, aby zapewnić, że zapory są budowane i eksploatowane w sposób bezpieczny, wydajny, ekonomiczny oraz zrównoważony środowiskowo i społecznie sprawiedliwy”. Przed powstaniem ICOLD w 1928 r., wiedza na temat bezpieczeństwa zapór była zróżnicowana, a zapotrzebowanie na budowę infrastruktury do magazynowania wody było bardzo duże i rosło. Dlatego też upowszechnianie wiedzy na temat projektowania i eksploatacji zapór w oparciu o doświadczenia światowej społeczności inżynierów stało się priorytetem ICOLD. Uwagę skoncentrowano na bezpieczeństwie zapór, co trwa do dzisiaj.  ICOLD odegrał kluczową rolę w poprawie bezpieczeństwa zapór, poprzez swoją pracę polegającą na gromadzeniu i analizowaniu wniosków wyciągniętych z wcześniejszych sukcesów i niepowodzeń.
Od samego początku ICOLD i tysiące profesjonalistów z krajów członkowskich nieustannie przyczyniają się do poprawy bezpieczeństwa zapór poprzez publikację artykułów technicznych i wymianę doświadczeń podczas corocznych spotkań (Annual Meetings) i kongresów.
Komitety techniczne ICOLD opracowują biuletyny, które podsumowują obecny stan wiedzy. Od czasu powstania ICOLD liczba awarii w porównaniu z całkowitą liczbą eksploatowanych zapór została znacznie zmniejszona, co jest pozytywnym osiągnięciem, które odzwierciedla światową rolę ICOLD w projektowaniu zapór i standardów zarządzania. Niemniej jednak, nadal wymagana jest stała czujność i zaangażowanie, aby kontynuować tę tendencję w kierunku poprawy bezpieczeństwa zapór.
Każdy incydent jest sprawą największej troski profesjonalistów.
To jest nasza deklaracja ICOLD, że bezpieczeństwo zapór jest naszym najwyższym priorytetem.
Zmienne warunki bezpieczeństwa zapór
Ze względu na żywotne zapotrzebowanie na wodę, pożywienie, energię, minerały i kontrolę nad powodziami, całkowita liczba zapór na całym świecie będzie rosła. Utrzymanie obecnego obniżającego się trendu liczby awarii zapór jest niekończącym się wyzwaniem dla hydrotechników. 
Rola ICOLD polega na ciągłym przekazywaniu wiedzy i budowaniu umiejętności poprzez rozpowszechnianie najlepszych praktyk.
Nauka, technologia i rola człowieka w kwestiach bezpieczeństwa zapory podlegają ciągłej ewolucji w zmieniających się warunkach:
Starzenie się istniejącej infrastruktury, stwarzające nowe problemy związane z wiekiem materiałów i wyposażenia oraz z zamulaniem zbiorników,
Brak doświadczenia w zarządzaniu bezpieczeństwem i użytkowaniem w niektórych krajach zaangażowanych w budowę zapór, co wymaga podnoszenia umiejętności,
Odejście na emeryturę doświadczonego personelu we wszystkich krajach, prowadzące do niedoboru wykwalifikowanych projektantów zapór,
Rosnący udział sektora prywatnego w rozwoju zapór oraz rosnąca presja kosztowa i czasowa na deweloperów, projektantów, wykonawców i operatorów, stwarzająca potrzebę nowych warunków zarządzania bezpieczeństwem zapór,
Zmiany klimatyczne powodują zmiany w ekstremalnych opadach atmosferycznych i suszach, powodując zwiększone ryzyko hydrologiczne. Konieczne jest uwzględnienie zmian klimatycznych podczas planowania i zarządzania, w tym elastycznego projektowania i adaptacyjnej eksploatacji zbiorników zapór. W niektórych regionach powoduje to konieczność zwiększenia wysokości zapór, zwiększenia przepustowości przelewów, modyfikacji procedur eksploatacji zbiorników i/lub budowy nowej zapory. Może również zaistnieć potrzeba oceny i analizy, w fazach planowania i eksploatacji, innych zagrożeń powodowanych przez zmiany klimatyczne,
W dużej mierze już wykorzystano najbardziej odpowiednie lokalizacje zapór, dlatego też nowe zapory muszą być budowane w coraz bardziej wymagających warunkach, zwłaszcza w odniesieniu do warunków geologicznych,
Zmiana zarządzania lokalnego, regionalnego i krajowego może mieć znaczący wpływ na obowiązujące prawo dotyczące zapór. Jako uznana międzynarodowa organizacja ekspercka w hydrotechnice, ICOLD wzywa władze rządowe i instytucje finansujące do promowania zwiększenia świadomości na temat bezpieczeństwa zapór.
Celem niniejszej Światowej deklaracji ICOLD w sprawie bezpieczeństwa zapór jest przypomnienie podstawowych zasad bezpieczeństwa zapór, których nauczyliśmy się z biegiem czasu. Ponadto, wszystkim zaangażowanym podmiotom należy przypomnieć, aby wypełniając swoją odpowiedzialność, że tych zasad  należy przestrzegać w celu zminimalizowania ryzyka związanego z zaporami  i zbiornikami.
Filary bezpieczeństwa zapór
Z prawie stuletnim zaangażowaniem w bezpieczeństwo zapór i wiedząc, że ryzyko zerowe nie istnieje, ICOLD dostrzega kilka podstawowych filarów bezpieczeństwa zapór:
Poprawność konstrukcji . Najlepsze obecne praktyki projektowania i działania zapór podczas wystąpienia niebezpiecznych zdarzeń, takich jak ekstremalne powodzie i trzęsienia ziemi, zostały w dużej mierze udokumentowane w biuletynach ICOLD w celu stworzenia solidnych podstaw, na których istniejące i przyszłe konstrukcje powinny być projektowane, budowane i eksploatowane w bezpieczny sposób. 
Rutynowy program kontroli i utrzymania. Oceny, kontrole i utrzymanie mają duże znaczenie dla zminimalizowania ryzyka i zapewnienia długotrwałego bezpieczeństwa zapory. Okresowa ocena i kontrola bezpieczeństwa przeprowadzane przez wykwalifikowanych inżynierów, którzy mają duże doświadczenie w ocenie bezpieczeństwa zapór, są obowiązkowe. Nadzór nad zaporami powinien opierać się zarówno na własnych przeglądach operatora, jak i okresowych zewnętrznych ocenach i kontrolach bezpieczeństwa przeprowadzanych przez niezależny i kompetentny organ czy instytucję.
Urządzenia pomiarowo-kontrolne i program monitorowania. Spójny program monitoringu jest potrzebny do:
a) określenia zachowania podczas budowy;
b) oceny zachowania zapory podczas pierwszego napełniania zbiornika;
c) porównania rzeczywistego zachowania z projektowanym;
d) określenia długoterminowego zachowania;
e) zapewnienia wczesnego ostrzegania o anormalnych warunkach;
f) wychwytywania i analizowania reakcji zapory na zdarzenia takie, jak wezbrania, trzęsienia ziemi, itp.;
g) przewidywania zachowania zapór w przyszłości;
h) demonstracji bezpiecznego zarządzania zaporą właściwym władzom.
Ryzyko wewnątrzprojektowe. Ryzyko to wynika z rodzaju zapory, materiałów, starzenia się, fundamentów, konstrukcji itp., dla których dobre praktyki i nadzór są kluczem do bezpieczeństwa.
Zagrożenia naturalne. Te zagrożenia, takie jak powodzie i trzęsienia ziemi, są zagrożeniami zewnętrznymi, dla których ryzyko jest akceptowalne na podstawie wiedzy naukowej i prawdopodobieństwa wystąpienia. Zagrożenia naturalne powinny być regularnie oceniane i aktualizowane.
Plan awaryjny. Plany awaryjne powinny być opracowywane w celu uniknięcia utraty życia oraz ograniczenia szkód majątkowych, infrastruktury i środowiska, wynikających z awarii zapory. Pierwsze napełnienie zbiornika jest okresem krytycznym, w którym plan awaryjny musi być gotowy do realizacji. Okresowe aktualizacje i ćwiczenia planu awaryjnego są obowiązkowe.
Właściwe szkolenie operatorów. Osoby, którym powierzono opiekę nad zaporami, są zobowiązane do ustawicznego szkolenia i poszerzania wiedzy o  ich obiekcie. Niewłaściwa obsługa, zwłaszcza urządzeń upustowych, może prowadzić do wypadków, zalania doliny rzeki poniżej zapory lub przelania się wody przez zaporę.
Dzielenie się zdobytymi doświadczeniami. Doświadczenie ICOLD pokazało, że dzielenie się wnioskami z katastrof i awarii zapór ma kluczowe znaczenie dla aktualnego stanu wiedzy, dlatego konieczne jest, aby jakakolwiek dokumentacja dotycząca awarii, w tym raporty niezależnych ekspertów na temat pierwotnych przyczyn takich incydentów, była swobodnie dostępna społeczności międzynarodowej.
Kompleksowe podejście do bezpieczeństwa. Odbywa się to poprzez współpracę organizacji krajowych w celu wspierania bezpieczeństwa zapór: środki do wzmacniania integralności i stabilności konstrukcji; środki mające na celu zminimalizowanie skutków awarii, a także edukacja i świadomość społeczna na temat zapór. Kompleksowe podejście do bezpieczeństwa powinno również uwzględniać fakt, że dorzecza rzek, z których wiele to dorzecza transgraniczne, często obejmują kilka zapór lub system zapór i wałów przeciwpowodziowych.
Właściciel zapory ponosi ostateczną odpowiedzialność za swoją zaporę. ICOLD uznaje, że bezpieczeństwo wszystkich zapór jest priorytetem dla odpowiedzialności właścicieli i operatorów. Odpowiednie zasoby kadrowe i finansowe, a także właściwy know-how są niezbędnymi warunkami wypełnienia tego obowiązku.
Rola organów stanowiących prawo. Organy państwa powinny odgrywać istotną rolę w ustanawiania standardów projektowania i najlepszych praktyk, zapewnieniu jakości konstrukcji, proponowania wzorów umów ramowych, gotowości na wypadek sytuacji kryzysowych i zgodności operacyjnej w ramach przyjętych wytycznych i standardów. Opracowywanie norm, standardów i wytycznych zachowania bezpieczeństwa jest kluczowym czynnikiem dla właściwego nadzoru nad  bezpieczeństwem zapór.
Międzynarodowa perspektywa bezpieczeństwa zapór. Organizacje międzynarodowe, takie jak ICOLD, które dają wytyczne oparte na światowych doświadczeniach, mogą dostarczyć ważnych wskazówek projektantom, właścicielom i władzom państwowym, dla lepszego zrozumienia obecnego stanu najlepszych praktyk w zakresie projektowania i bezpieczeństwa zapór. 

Deklaracja skrócona
Mając na celu ciągłe zmniejszanie liczby zdarzeń związanych z bezpieczeństwem zapór, ICOLD, jako wiodąca międzynarodowa organizacja zaangażowana w bezpieczeństwo zapór, wzywa wszystkich specjalistów i firmy do podjęcia natychmiastowego współdziałania dla poprawy bezpieczeństwa i redukcji ryzyka na wszystkich zaporach. Ponadto, instytucje rządowe, finansowe i inni inwestorzy, wnosząc wkład w rozwój i regulację infrastruktury zapór, są wzywani do podjęcia podobnych zobowiązań politycznych i finansowych tak, aby wszystkie ważne zalecenia dotyczące bezpieczeństwa zapór przedstawiane w biuletynach ICOLD były rozpowszechniane wśród odpowiednich podmiotów i stosowane. Ten wspólny wysiłek przyczyni się niezmiernie do realizacji nadrzędnej wizji ICOLD: 
 
                        „Lepsze zapory dla lepszego świata”
                     18 października 2019 r., Porto, Portugalia.
                       International Commission on Large Dams